Porodica je zajednica koja je vrlo važna za svakog pojedinca. U njoj se stvaraju prve bliske emotivne veze, razvijaju se socijalne kompetencije, usvajaju se moralne norme i podstiče se intelektualni razvoj jedinke. Za adekvatan razvoj ličnosti i mentalno zdravlje naročito je važan odnos roditelja sa djecom, kao i roditeljski stilovi.
Roditeljski stilovi predstavljaju skup ponašanja i navika koje se javljaju u interakciji između roditelja i djece, te određuju kvalitet te interakcije. Postoje različite vrste roditeljskih stilova, koji se klasifikuju prema nivoima kontrole i topline koje roditelj ispoljava prema djetetu. Kontrola se odnosi na stepen u kome se nadzire ponašanje djeteta i prati svaki njegov korak, a toplina predstavlja stepen emocionalne bliskosti između roditelja i djeteta. Dosad su identifikovana četiri glavna roditeljska stila: autoritativni (visoka kontrola i visoka toplina), autoritarni (niska toplina, visoka kontrola), permisivni (niska kontrola, visoka toplina) i odbacujući stil (niska kontrola i niska toplina).
Istraživanja sugerišu da je autoritativni stil najpogodniji za dijete. On je povezan sa boljim socijalnim vještinama kod djece, korištenjem adekvatnih strategija učenja i služi kao protektivni faktor od nastanka raznih psiholoških smetnji. Budući da autoritativni roditelji postavljaju jasne zahtjeve i pravila, ali i pružaju podršku, njihova djeca imaju visoko samopouzdanje i orijentaciju ka postignuću. U ovakvim porodičnim sredinama može doći do punog razvoja djetetovih kreativnih potencijala.
Autoritarni roditelji imaju visoka očekivanja od djece, ali pružaju malo emocionalne podrške. Zbog toga djeca ovakvih roditelja nerijetko imaju sniženo samopouzdanje, slabije socijalne vještine i doživljavaju veću frustraciju u susretu sa zadacima. Nije neuobičajeno da ovakvi roditelji često pribjegnu i upotrebi fizičke kazne kao vaspitne metode, što može biti vrlo štetno za dijete.
Roditelji sa permisivnim stilom odgajanja su vrlo emocionalno bliski sa djecom, ali malo kontrolišu njihovo ponašanje i ne očekuju zrelo ponašanje od njih. Odsustvo jasnih pravila u odnosu dovodi do toga da su djeca ovakvih roditelja kasnije slabije prilagođena u školi, jer se tu od njih očekuje da slijede pravila, na šta djeca nisu navikla. Osim toga, lako se može desiti da se djeca ovakvih roditelja odaju prestupničkom ponašanju. I djeca permisivnih roditelja, kao i djeca autoritarnih, podložnija su pojavi psiholoških smetnji, kao što su depresivnost i anksioznost.
Odbacujući stil roditeljstva se smatra najštetnijim za dijete. Ovakvi roditelji ne postavljaju pravila djeci i ne pružaju im emocionalnu toplinu, te se može reći da su nezainteresovani za svoju djecu. Ovaj stil dovodi do značajnih negativnih posljedica po razvoj djeteta: agresivnije ponašanje prema vršnjacima, manjak empatije i bliskosti u odnosima van porodice, slabiji školski i akademski uspjeh, slabiji pristup zdravstvenoj zaštiti i smetnje u intelektualnom i govornom razvoju.
Kad je riječ o roditeljskim stilovima, važno je istaći da na njih djeluju kultura, socioekonomski status i društvene okolnosti. U istočnjačkim kulturama je autoritarni stil vrlo vrednovan i smatra se da dovodi do veće asertivnosti kod djece. Takođe, on može biti koristan ako porodica živi u područjima gdje vlada kriminal, budući da visokom kontrolom roditelji osiguravaju da se djeca ne upuste u kriminalne radnje. Bitan faktor predstavlja i ličnost samog djeteta. Odnos roditelja i djeteta je recipročan, dijete nije pasivan primalac informacija, pa kod neke djece autoritativni stil roditeljstva ne mora nužno da dovede do poželjnih ponašanja. Zato je moguće i da isti roditeljski stil ne bude primijenjen kod sve djece u jednoj porodici.
Neophodno je djeci postaviti jasna pravila ponašanja, ali djeca moraju biti aktivni učesnici u stvaranju tih pravila. Isto tako, jako je važno djeci sve vrijeme pružati emocionalnu podršku, a pogotovo onda kad dožive neki neuspjeh. Neprestano kritikovanje i previsoko postavljena očekivanja od strane roditelja mogu imati znatne negativne posljedice za razvoj djeteta.
Ostale tekstove iz psihologije, koji su nastali u saradnji Laboratorije za eksperimentalnu psihologiju i Nezavisnih novina, možete naći na sajtu Laboratorije.
Izvor: Nezavisne
BONUS VIDEO
